امام علی(ع) در خطبه‌ای فصیح با تشریح فضایل ماه مبارک رمضان؛ به بیان برخی اخبار غیبی پرداخته و نسبت به غفلت از این ماه چنین هشدار می دهد: “اى روزه دار! در كار خويش نيك بنگر كه در اين ماه ميهمان پروردگار خويش هستى. بنگر كه در شب و روزت چگونه اى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى خدا حفظ مى كنى. بنگر تا مبادا شب در خواب باشى و روز در غفلت؛ پس اين ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد…”
امام باقر (ع) به نقل از پدران بزرگوارش عليهم السلام فرمود: امیرالمؤمنین عليه السلام در اوّلين روز ماه رمضان در مسجد كوفه خطبه خواند . پس خدا را به بهترين ستايش و برترين و رساترين ثنا ستود و بر پيامبرش محمّد صلى الله عليه و آله درود فرستاد. سپس فرمود : «اى مردم! اين ماه ، ماهى است كه خداوند ، آن را بر ماه هاى ديگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل بيت بر ديگر مردم و آن، ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى شوند و درهاى آتش در آن بسته مى گردند و ماهى است كه در آن ندا شنيده مى شود و دعا مستجاب مى گردد و گريه مورد ترحّم قرار مى گيرد.
ماهى است كه در آن، شبى وجود دارد كه فرشتگان از آسمان فرود آمده ، بر مردان و زنان روزه دار ، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپيده سلام مى دهند و آن شب، شب قدر است. دو هزار سال پيش از آن كه آدم عليه السلام آفريده شود ، ولايت من در آن شب، مقدّر شد. روزه گرفتن آن، برتر از روزه دارى هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است. اى مردم! خورشيد ماه رمضان بر مردان و زنان روزه دار ، با رحمت مى تابد و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانى مى كند و هيچ روز و شبى از اين ماه نيست، مگر آنكه پروردگار متعال، بر سر اين امّت، نيكى مى افشاند. پس هر كس از ريزش نعمت الهى ذرّه اى بهره مند گردد ، در روز ديدارش با خدا، نزد خداوند ، گرامى خواهد بود و هيچ بنده اى نزد خدا گرامى نگردد ، مگر آنكه خداوند ، بهشت را جايگاه او قرار مى دهد.
بندگان خدا! اين ماه شما، همچون ديگر ماه‌ها نيست. روزهايش برترين روزهاست و شب هايش برترين شب ها و ساعاتش برترين ساعات است. آن، ماهى است كه شيطان ها در آن در بند و زندانى اند ؛ ماهى كه خداوند در آن ، روزى ها و اجل ها را مى افزايد و ميهمانان خانه اش را مى نويسد؛ ماهى كه اهل ايمان با آمرزش و رضاى الهى ، با شادى و نعمت هاى الهى ، و با خشنودى فرمانرواى دادگر و توانا ، پذيرفته مى شوند.
اى روزه دار! در كار خويش نيك بنگر، كه در اين ماه ، ميهمان پروردگار خويش هستى. بنگر كه در شب و روزت چگونه اى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى خدا حفظ مى كنى. بنگر تا مبادا شب در خواب باشى و روز در غفلت ؛ پس اين ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد؛ پس آنگاه كه روزه داران پاداش هاى خود را مى گيرند ، تو از زيانكاران باشى و آنگاه كه به كرامت فرمانرواى خويش نايل مى شوند، از محرومان گردى و آنگاه كه به همسايگى با پروردگارشان سعادتمند مى شوند ، تو از طردشدگان باشى!
اى روزه دار! اگر از درگاه صاحبت رانده شوى، به كدام درگاه روى خواهى آورد؟ و اگر پروردگارت محروم سازد ، كيست كه روزى ات دهد؟ و اگر تو را خوار شمرد، كيست كه اكرامت كند؟ و اگر ذليلت ساخت، كيست كه عزّتت بخشد؟ و اگر تو را وا گذاشت ، كيست كه يارى ات كند؟ و اگر تو را در جمع بندگانش نپذيرفت، بندگى ات را به آستان چه كس خواهى برد؟ و اگر از خطايت در نگذشت، براى آمرزش گناهانت به كه اميد خواهى بست؟ و اگر حقّ خويش را از تو طلبيد، حجّت تو چه خواهد بود؟
اى روزه دار! در شب و روزت با تلاوت كتاب خدا، به او تقرّب بجوى، كه همانا كتاب خدا ، شفيعى است كه روز قيامت، شفاعتش براى قرآن خوانان پذيرفته است و با خواندن آيات آن، از درجه هاى بهشت بالا مى روند . مژده اى روزه دار! تو در ماهى هستى كه روزه دارى ات در آن، واجب، نَفَس كشيدنت در آن، تسبيح، خُفتنت در آن، عبادت، طاعتت در آن، پذيرفته، گناهانت در آن، آمرزيده، صداهايت در آن، شنيده شده و مناجات در آن ، مورد ترحّم است.
از حبيبم پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمود : خداوند متعال را در هنگام افطار هر شب ماه رمضان، آزادشدگانى از آتش است كه شمار آنان را كسى جز خداوند نمى داند . شمار آنان ، نزد او در علم غيب است . پس چون آخرين شب اين ماه شود ، خداوند به شمار همه كسانى كه در تمام اين ماه آزاد كرده ، آزاد خواهد نمود ».
مردى از قبيله هَمْدان برخاست و گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه حبيب تو درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه برادر و پسر عمويم ، پيامبر خدا ، مى فرمود : هر كس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را در اين ماه از حرام ها نگه دارد ، وارد بهشت مى شود » . آن مرد هَمْدانى گفت : اى امير مؤمنان! از آنچه برادر و پسر عمويت درباره ماه رمضان فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه دوستم پيامبر خدا مى فرمود : هر كس از روى ايمان و به خاطر اجر الهى ، [ماه ]رمضان را روزه بدارد ، وارد بهشت مى شود ».
مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه دوستت درباره اين ماه فرمود ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد! شنيدم كه سَرور اوّلين و آخرين ، پيامبر خدا مى فرمود : هر كس [ماه] رمضان را روزه بدارد و در شب هاى آن حرام نخورد ، وارد بهشت مى شود » . مرد هَمْدانى گفت: اى امير مؤمنان! از آنچه سرور اوّلين و آخرين با تو درباره اين ماه گفت ، بيشتر بگو . فرمود : «باشد ! شنيدم كه برترينِ پيامبران و فرستادگان و فرشتگان مقرّب مى فرمود : همانا سَرور اوصيا، در سَرور ماه ها كشته مى شود. گفتم: اى پيامبر خدا! سرور ماه ها ، كدام است و سرور اوصيا كيست؟ فرمود : امّا سرور ماه ها ، ماه رمضان است و امّا سرور اوصيا ، تويى ، اى على! . گفتم : اى پيامبر خدا! آيا چنين خواهد شد؟ فرمود : آرى، به پروردگارم سوگند! همانا نگون بخت ترينِ امّت من ، برادرِ پى كننده ناقه ثمود ، برمى خيزد و ضربتى بر فرق سرت مى زند كه محاسنت از خون آن ، رنگين مى شود » . پس مردم شروع به گريه و شيون كردند . على عليه السلام خطبه اش را به پايان برد و فرود آمد.
