روزه رکن سوم از ارکان اسلام، بر هر مرد و زن مسلمان که عاقل بالغ باشند، برای یک ماه از جانب خدا واجب می‌باشد؛ اما کسانی که عذر شرعی دارند و نمی‌توانند روزه بگیرند، از جانب خدا و رسولش اجازه دارند که روزه نگیرند.
نظر مراجع تقلید عظام را در این باره می خوانید:
مسأله ١٧٢٥- کسى که به واسطه پيرى نمىتواند روزه بگيرد، يا براى او مشقت دارد،روزه بر او واجب نيست، ولى در صورت دوم بايد براى هر روز يک مد که تقريبا ده سير است گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد.
مسأله ١٧٢٦- کسى که به واسطه پيرى روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگيرد، بنابر احتياط واجب بايد قضاى روزهايى را که نگرفته بجا آورد.
مسأله ١٧٢٧- اگر انسان مرضى دارد که زياد تشنه مىشود و نمىتواند تشنگى را تحمل کند،يا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نيست. ولى در صورت دوم بايد براى هر روز يک مد گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و احتياط واجب آن است که بيشتر از مقدارى که ناچار است آب نياشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگيرد، بنابر احتياط واجب بايد روزههايى را که نگرفته قضا نمايد.
مسأله ١٧٢٨- زنى که زاييدن او نزديک است و روزه براى حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست، و بايد براى هر روز يک مد طعام، يعنى گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و نيز اگر روزه براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست. و بنابر احتياط واجب بايد براى هر روز يک مد طعام به فقير بدهد، ودر هر دو صورت روزههايى را که نگرفته بايد قضا نمايد.
مسأله ١٧٢٩- زنى که بچه شير مىدهد و شير او کم است، چه مادر بچه يا دايه او باشد، يا بى اجرت شير دهد، اگر روزه براى بچهاى که شير مىدهد ضرر دارد، روزه براو واجب نيست و بايد براى هر روز يک مد طعام، يعنى گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و نيز اگر براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست، و بنابر احتياط واجب بايد براى هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و در هر دو صورت روزههايى را که نگرفته بايد قضا نمايد. ولى اگر کسى پيدا شود که بى اجرت بچه را شير دهد، يا براى شير دادن بچه از پدر يا مادر بچه يا از کس ديگر که اجرت او را بدهد اجرت بگيرد، احتياط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگيرد.
س 746- زنى که کودک خود را شير مىداده و باردار هم بوده و در همان حال روزه ماه رمضان را هم گرفته است، و هنگام زايمان فرزندش مرده به دنيا آمد، اگر از ابتدا احتمال ضرر را مىداده و در عين حال روزه گرفته است:
ج- اگر با وجود خوف از ضررى که داراى منشأ عقلايى است، روزه گرفته باشد و يا بعداً برايش معلوم شود که روزه براى وى يا براى جنيناش ضرر داشته، روزهاش صحيح نيست و قضاى آن بر او واجب است، ولى ثبوت ديه جنين متوقف بر اين است که ثابت شود فوت جنين مستند به روزه گرفتن وى است.
س 747- من به لطف خداوند متعال داراى فرزندى هستم که شيرخوار است. ان شاء الله تعالى بزودى ماه مبارک رمضان فرا خواهد رسيد. در حال حاضر مىتوانم روزه بگيرم ولى در صورت روزه گرفتن، شيرم خشک خواهد شد. با توجه به اينکه داراى بنيه ضعيفى هستم و کودکم هر ده دقيقه شير مىخواهد، چه وظيفهاى دارم؟
ج- اگر به دليل کم يا خشک شدن شيرتان بر اثر روزه، خوف ضرر بر طفل خود داشته باشيد، روزهتان را افطار کنيد، ولى براى هر روزى بايد يک مدّ طعام به فقير بدهيد و قضاى روزه را هم بعداً بجا آوريد.
س 748- بعضى از پزشکان که به مسائل شرعى ملتزم نيستند، بيماران را از روزه گرفتن به دليل ضرر داشتن منع مىکنند، آيا گفته اين پزشکان حجت است يا خير؟
ج- اگر پزشک امين نباشد و گفته او هم اطمينان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غير اين صورت نبايد روزه بگيرد.
س 749- مادرم تقريباً سيزده سال بيمار بود و به همين دليل نمىتوانست روزه بگيرد. من دقيقاً اطلاع دارم که علت روزه نگرفتن او احتياج به مصرف دارو بوده است، اميدواريم ما را راهنمايى فرماييد که آيا قضاى روزهها بر او واجب است؟
ج- اگر ناتوانى او از روزه گرفتن بر اثر بيمارى بوده، قضا ندارد.
س 750- من بر اثر ضعف جسمانى از ابتداى سن بلوغ تا دوازده سالگى روزه نگرفتهام، در حال حاضر چه تکليفى دارم؟
ج- واجب است روزههايى را که در ماه مبارک رمضان نگرفتهايد با اينکه به سنّ تکليف رسيده بوديد، قضا کنيد، و اگر افطار روزه ماه رمضان عمدى و اختيارى و بدون عذر شرعى بوده، کفّاره هم بر شما واجب است.
س 751- چشم پزشک مرا از روزه گرفتن منع کرده و گفته است که به علت ناراحتى چشم به هيچ وجه نبايد روزه بگيرم، ولى من به گفته او توجه نکرده و شروع به روزه گرفتن کردم که باعث بروز مشکلاتى براى من در اثناى ماه رمضان شد. به‌طورى که در بعضى از روزها هنگام عصر احساس ناراحتى مىکنم، لذا متحيّر و مردّد هستم بين اينکه روزه نگيرم و يا ناراحتىام را تحمل کرده و روزه را تا غروب ادامه دهم. سؤال اين است که آيا اصولاً روزه گرفتن بر من واجب است؟ و در روزهايى که روزه مىگيرم و نمىدانم قدرت ادامه آن را تا غروب دارم يا نه، آيا روزهام را ادامه دهم؟ و نيت من چگونه بايد باشد؟
ج- اگر از گفته پزشک متديّن و امين اطمينان حاصل کنيد که روزه براى چشم شما ضرر دارد و يا خوف ضرر داشته باشيد، روزه گرفتن براى شما واجب نبوده و بلکه جايز هم نيست، و با خوف ضرر نيت روزه صحيح نيست و در صورت عدم خوف ضرر نيت روزه اشکال ندارد، ولى صحّت روزه متوقف بر اين است که براى شما واقعاً ضرر نداشته باشد.
س 752- من از عينک طبى استفاده مىکنم و در حال حاضر چشمانم بسيار ضعيف است. هنگامى که به پزشک مراجعه کردم به من گفت که اگر براى تقويت چشمانم تلاش نکنم، ضعيفتر خواهند شد، بنا بر اين اگر از روزه ماه رمضان معذور باشم، چه وظيفهاى دارم؟
ج- اگر روزه براى چشمان شما ضرر دارد، واجب نيست روزه بگيريد، بلکه واجب است افطار کنيد و اگر بيمارى شما تا ماه رمضان آينده استمرار پيدا کرد، قضاى روزه بر شما واجب نيست، ولى واجب است که عوض هر روز يک مدّ طعام به فقير بدهيد.
س 753- مادرم به بيمارى شديدى مبتلاست و پدرم نيز از ضعف جسمانى رنج مىبرد و در عين حال هر دو روزه مىگيرند که گاهى مشخص است که روزه باعث تشديد بيمارى آنها مىشود، تاکنون نتوانستهام آنها را قانع کنم که لااقل هنگام شدت بيمارى روزه نگيرند. خواهشمنديم ما را در مورد حکم روزه آنها راهنمايى فرماييد.
ج- ملاک تأثير روزه در ايجاد بيمارى يا تشديد آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن تشخيص خود روزه دار نسبت به خودش است و اگر بداند روزه براى او ضرر دارد يا خوف ضرر داشته باشد و در عين حال بخواهد روزه بگيرد، روزه گرفتن براى وى حرام است.
س 754- در سال گذشته توسط پزشک متخصص موردعمل جراحى کليه قرار گرفتم. وى مرا از گرفتن روزه تا آخر عمر منع نمود، ولى در حال حاضر هيچ مشکل و دردى احساس نمىکنم و حتى به‌طور طبيعى غذا مىخورم وآب مىنوشم و هيچ‌يک از عوارض بيمارى را هم حس نمىکنم، وظيفه من چيست؟
ج- اگر خود شما از ضرر روزه خوف نداريد و حجت شرعى هم بر آن نداريد، واجب است روزه ماه رمضان را بگيريد.
س 755- اگر پزشک شخصى را از روزه گرفتن منع کند آيا با توجه به اينکه بعضى از پزشکان اطلاعى از مسائل شرعى ندارند، عمل به گفته او واجب است؟
ج- اگر مکلّف از گفته پزشک يقين پيدا کند که روزه براى او ضرر دارد و يا از گفته وى يا منشأ عقلايى ديگرى براى او خوف از ضرر حاصل شود، روزه گرفتن براى او واجب نيست، بلکه جايز هم نيست.
س 756- در کليه هاى من سنگ جمع مىشود و تنها راه جلوگيرى از جمع شدن سنگ در کليه، نوشيدن مستمر مايعات است و از آنجايى که پزشکان معتقدند که من نبايد روزه بگيرم، تکليف واجب من نسبت به روزه ماه مبارک رمضان چيست؟
ج- اگر جلوگيرى از بيمارى کليه مستلزم نوشيدن آب يا ساير مايعات در طول روز باشد، روزه گرفتن بر شما واجب نيست.
س 757- از آنجا که مبتلايان به مرض قند مجبورند هر روز يک يا دو بار آمپول انسولين تزريق کنند و نبايد در وعده هاى غذايى آنها تأخير و فاصله بيفتد، زيرا باعث پائين آمدن ميزان قند خون و در نتيجه نوعى تشنج و بيهوشى مىشود، لذا گاهى پزشکان به آنها توصيه مىکنند که در روز چهار نوبت غذا بخورند، خواهشمنديم نظر شريف خود را درباره روزه اين افراد بيان فرماييد.
ج- اگر بدانند که خوددارى از خوردن و آشاميدن از طلوع فجر تا غروب، به آنان ضرر مىرساند يا خوف ضرر داشته باشند، روزه گرفتن بر آنها واجب نبوده و بلکه جايز نيست.
مسأله ۱۷۳۳- كسى كه به واسطه پیرى نمى تواند روزه بگیرد، یا براى او مشقّت دارد، روزه از او برداشته شده و در صورت دوم باید براى هر روز فدیه بدهد، و فدیه یك مُد طعام است، و احتیاط مستحبّ این است كه خصوص گندم را بدهد.
مسأله ۱۷۳۴- كسى كه به واسطه پیرى روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، روزه هایى را كه نگرفته قضا ندارد.
مسأله ۱۷۳۵- اگر انسان مرضى دارد كه زیاد تشنه مى شود، و نمى تواند تشنگى را تحمّل كند، یا براى او مشقّت دارد، روزه از او برداشته شده، ولى در صورت دوم باید براى هر روز یك مُد طعام به فقیر بدهد، و احتیاط مستحبّ این است كه بیشتر از مقدارى كه ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، روزه هایى را كه نگرفته قضا ندارد.
مسأله ۱۷۳۶- زنى كه زاییدن او نزدیك است و روزه براى حملش یا خودش ضرر دارد، روزه او صحیح نیست، و در صورت اوّل باید براى هر روز یك مُد طعام به فقیر بدهد، و همچنین بنابر احتیاط مستحبّ در صورت دوم، و روزه هایى را كه نگرفته باید قضا نماید.
مسأله ۱۷۳۷- زنى كه بچّه شیر مى دهد و شیر او كم است، چه مادر بچّه باشد یا غیر مادر، با اجرت شیر بدهد یا بدون اجرت، اگر روزه براى بچّه اى كه شیر مى دهد یا خود او ضرر دارد، روزه او صحیح نیست، و در صورت اوّل باید براى هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و همچنین بنابر احتیاط مستحبّ در صورت دوم، و روزه هائى را كه نگرفته باید قضا نماید، و این حكم در صورتى است كه شیر خوردن این بچّه از راه دیگرى میسّر نباشد، و اگر میسّر باشد واجب است آن زن روزه بگیرد.
مسأله 1736- اگر انسان مرضي دارد كه زياد تشنه ميشود و نميتواند تشنگي را تحمل كند، يا براي او مشقت دارد، روزه بر او واجب نيست. ولي در صورت دوم و بلكه در صورت اول هم بنابر احتياط لازم بايد براي هر روز يك مد گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و احتياط مستحب آن است كه بيشتر از مقداري كه ناچار است آب نياشامد، و چنان چه بعد بتواند روزه بگيرد روزههايي را كه نگرفته قضا نمايد.
مسأله 1737- زني كه زاييدن او نزديك است و روزه براي حملش يا براي خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست و در صورت اول بايد براي هر روز بنابر احتياط لازم يك مد طعام به فقير بدهد. ولي اگر روزه براي خودش ضرر دارد رعايت اين احتياط لازم نيست اگر چه بهتر است و روزههايي را كه نگرفته بايد قضا نمايد.
مسأله 1738- زني كه بچه شير ميدهد و شير او كم است چه مادر بچه، يا دايه او باشد، يا بياجرت شير دهد، اگر روزه براي بچه يا براي خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست. و در صورت اول بايد براي هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در هر دو صورت روزههايي را كه نگرفته بايد قضا نمايد، ولي اگر كسي پيدا شود كه بياجرت بچه را شير دهد، يا براي شيردادن بچه از پدر يا مادر بچه يا از كس ديگري كه اجرت او را بدهد اجرت بگيرد، احتياط واجب آن است كه بچه را به او بدهد و روزه بگيرد.
مسأله 1381- اگر انسان مرضى دارد كه زياد تشنه مى شود و نمى تواند تشنگى را تحمل كند، يا براى او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نيست. ولى در صورت دوم بايد براى هر روز يك مد آرد گندم به فقير بدهد. و بهتر آن است كه بيشتر از مقدارى كه ناچار است آب نياشامد و چنانچه بعد بتواند در روزهاى كوتاه و هواى ملايم روزه بگيرد بنابر احتياط روزه هايى را كه نگرفته، قضا نمايد.
مسأله 1382- زنى كه زائيدن او نزديك است و روزه براى حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست. و بايد براى هر روز يك مدّ آرد گندم به فقير بدهد. و نيز اگر روزه براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مدّ گندم و يا آرد آن را به فقير بدهد. و در هر دو صورت روزه هائى را كه نگرفته بايد قضا نمايد.
مسأله 1383- زنى كه بچه شير مى دهد و شير او كم است چه مادر بچه، يا دايه او باشد، يا بى اجرت شير دهد، اگر روزه براى بچه اى كه شير مى دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نيست. و بايد براى هر روز يك مدّ طعام يعنى آرد گندم به فقير بدهد و نيز اگر براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست، و بايد براى هر روز يك مدّ طعام به فقير بدهد. و در هر دو صورت روزه هائى را كه نگرفته بايد قضا نمايد.
مسأله 1724- اگر انسان مرضي دارد که زياد تشنه مي شود و نمي تواند تشنگي را تحمل کند، يا براي او مشقت دار د، روزه بر او واجب نيست. ولي در صورت دوم بايد براي هر روزه يک مد گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و احتياط واجب آن است که بيشتر از مقداري که ناچار است آب نياشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگيرد، بنابر احتياط مستحب بايد روزه هائي که نگرفته قضا نمايد.
مسأله 1725- زني که زائيدن او نزديک است و روزه براي حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست. و بايد براي هر روز يک مد طعام يعني گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد. و نيز اگر روزه براي خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بنابر احتياط واجب بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد. و در هر دو صورت روزه هائي را که نگرفته بايد قضا نمايد.
مسأله 1726- زني که بچه شير مي دهد و شير او کم است چه مادر بچه، يا دايه او باشد، يا بي اجرت شير مي دهد، اگر روزه براي بچه اي که شير مي دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نيست. و بايد براي هر روز يک مد طعام يعني گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد و نيز اگر براي خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست، و بنابر احتياط واجب بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد. و در هر دو صورت روزه هائي را که نگرفته بايد قضا نمايد، و اگر کسي پيدا شود که بي اجرت بچه را شير دهد، يا براي شير دادن بچه از پدر يا مادر بچه يا از کس ديگري که اجرت او را بدهد اجرت بگيرد، احتياط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگيرد.
مسأله – اگر انسان مرضى دارد كه زياد تشنه مى شود و نمى تواند تشنگى را تحمّل كند يا براى او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد، و احتياط مستحب آن است كه بيشتر از مقدارى كه ناچار است آب نياشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگيرد، بايد روزه هايى را كه نگرفته قضا نمايد.
مسأله – اگر روزه گرفتن براى جنين زن حامله ضرر داشته باشد روزه بر او واجب نيست و بايد قضاى آن را بعداً بگيرد و اگر روزه گرفتن براى خود زن حامله ضرر دارد نبايد روزه بگيرد و بايد قضاى آن را بعداً بگيرد و يك مدّ طعام نيز براى هر روز كه روزه نگرفته به فقير بدهد.
مسأله – زنى كه بچه شير مى دهد و شير او كم است چه مادر بچه يا دايه او باشد يا بى اجرت شير دهد، اگر روزه براى بچه اى كه شير مى خورد ضرر دارد روزه بر او واجب نيست، و نيز اگر براى خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست و در اين صورت بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد، و در هر دو صورت روزه هائى را كه نگرفته بايد قضا نمايد، ولى اگر كسى پيدا شود كه بى اجرت بچه را شير دهد، يا براى شير دادن بچه از پدر يا مادر يا از كس ديگرى كه اجرت او را بدهد اجرت بگيرد، بايد بچه را به او بدهد و روزه بگيرد.
مسأله 1452- روزه بر كسانى كه مبتلا به بيمارى استسقاء هستند، يعنى زياد تشنه مى شوند و توانايى روزه گرفتن را
