آنگاه که مردم در بسترآرام خوابیده اند ، آن حضرت آرام و قرار نداشته و در سحرهای ماه مبارک رمضان از خداوند بزرگ طلب امان می کند ؛ به راستی چه اتفاقی در راه است که حضرت علی (ع) با همه ی عظمت و بزرگیش اورا به طلب امان از خداوند وا داشته است ؟!
گروه مذهبی سلام دلفان- وقتی که نام مسجد کوفه را می شنویم ، مناجات ها و راز و نیازها ی امیرالمومنین حضرت علی (ع) در این مسجد در یاد و ذهن انسان تجلی پیدا می کند ، آنگاه که مردم در بسترآرام خوابیده اند ، آن حضرت آرام و قرار نداشته و در سحرهای ماه مبارک رمضان از خداوند بزرگ طلب امان می کند ؛ به راستی چه اتفاقی در راه است که حضرت علی (ع) با همه ی عظمت و بزرگیش اورا به طلب امان از خداوند وا داشته است ؟!
قسمت اول
در این گفتار به بررسی این امان نامه ی می پردازیم امید است تذکری برای خود ما و خوانندگان محترم باشد :
امام علی (ع) در ابتدای این مناجات که مشهور به مناجات مسجد کوفه است ۸ بار از خداوند طلب امان می کند که این ۸ بار به ۸ آیه ی تکان دهنده از قرآن کریم استناد فرموده اند که هرکدام از این آیات وصف مختصر، اما پر معنا و مفهومی را از روز قیامت نموده اند .
آن حضرت دربند اول این مناجات از خداوند چنین طلب امان می کند : « خدایا من از تو امان می خواهم روزی که نه مال و نه فرزندان برای انسان سودی ندارد ، مگر کسی که قلب سلیم (دل پاک ) نزد خداوند بیاورد ». این بند مستند به آیات ۸۸ و ۸۹ سوره ی مبارکه ی شعرا می باشد که به چگونگی روز رستاخیز و مهمترین کالایی که درآن بازار خریدار دارد ، اشاره نموده است و آن کالا چیزی جز قلب سلیم یا دل پاک نمی باشد .
امام علی (ع) با استناد به این آیات ، این تذکر را به بندگان می دهد که این دو سرمایه ی مهم زندگی دنیا، یعنی اموال و نیروهای انسانی ، در آنجا کمترین نتیجه ای را برای صاحبانش نخواهد داشت و به طریق اولی سایر سرمایه های این جهان که در رتبه های بعد از این دو قرار دارند ، سودی نخواهند بخشید . البته منظور از مال و فرزندان در اینجا ، مال و فرزندانی نیست که در طریق جلب رضای خدا به کار گرفته شده باشند ، بلکه تکیه روی جنبه های مادی مسأله است ؛ منظور این است که سرمایه های مادی در آن روز مشکلی را حل نمی کند اما در صورتی که در طریق اطاعت فرمان پروردگار قرار گیرند سرمایه مادی نخواهد بود، رنگ و صبغه الله به خود می گیرند و باقیات الصالحات محسوب می شوند . و به این ترتیب تنها سرمایه نجات بخش در قیامت قلب سلیم است و منظور از قلب سلیم ایمان خالص و بی ریا و نیت پاک در هر کاری برای خداست .
در بند دوم این مناجات حضرت علی (ع) از روزی امان می خواهد که : « ظالم پشت دست خود را می گزد و می گوید ای کاش راه و روش پیامبر را در دنیا انتخاب می کردم » . که در اینجا منظور از ظالم معنای عام آن بوده که شامل ظلم یک انسان نسبت به خدا ، ظلم انسان نسبت به خود و ظلم انسان نسبت به انسان دیگر می باشد .
در این بند از مناجات حضرت علی (ع) به یکی از صحنه های عجیب روز رستاخیز اشاره می کند که مستند به آیه ی ۲۷ سوره ی فرقان است و ظالمان در آن روز از شدت حسرت و تأسف پشت دست خود را به دندان گاز می گیرند و در زبان فارسی نیز به این موضوع در قالب ضرب المثل اشاره شده است که می گویند : « فلان کس انگشت حسرت به دندان می گزد » ؛ ولی در زبان عربی به جای انگشت ، دست گفته می شود و شاید رساتر باشد ، چون همیشه انسان در چنین حالاتی انگشت نمی گزد بلکه گاه پشت دست را می گزد و شخصی که در این دنیا مرتکب انواع گناهان شده است در واقع به خود ظلم کرده و در دایره ی شمول ظالمین قرار گرفته و در روز قیامت از کسانی خواهد بود که پشت دست خود را از حسرت می گزد که ای کاش این همه گناه را انجام نمی دادم .
این کار شاید به خاطر این باشد که اینگونه اشخاص هنگامی که گذشته ی خویش را می نگرند خود را مقصر می دانند و تصمیم برانتقام از خویشتن می گیرند و این نوعی انتقام است تا بتوانند در سایه آن کمی آرامش یابند و به راستی آن روز را باید یوم الحسره گفت چنان که در قرآن کریم از روز قیامت نیز به همین عنوان یاد شده است ؛ چرا که افراد خطا کار ، خود را در برابر یک زندگی جاویدان در بدترین شرایط می بینند در حالی که می توانستند با چند روز صبر ، شکیبایی و مبارزه با نفس ، جهاد و ایثار آن را به یک زندگی پر افتخار و سعادت بخش مبدل سازند ؛ حتی برای نیکو کاران هم روز تأسف است ، تأسف از اینکه چرا بیشتر از این نیکی نکرده اند؟! و منظور از انتخاب راه و روش پیامبر دراین بند از مناجات ، پیروی عملی از قول ، فعل و تقریرآن حضرت و امامان معصوم علیهم السلام می باشد .
قسمت دوم
در بند سوم مناجات مسجد کوفه حضرت علی (ع) از خداوند چنین طلب امان می کند :«خدایا از تو امان می خواهم روزی که مجرمین با رخسارشان شناخته می شوند و از قدم ها و موهای جلو سرشان می گیرند و به سمت عذاب می برند» این بند از مناجات که مستند به آیه ی ۴۱ سوره ی مبارکه ی الرّحمن می باشد ؛ مانند آیات قبل به ذکر خصوصیت دیگری از صحنه ی قیامت می پردازد . در آن روز هر صحنه شرایطی دارد و هر صحنه از صحنه ی دیگر خوفناک تر است .
گروهی دارای چهره های بشاش ، نورانی و درخشانند که بیانگر ایمان و عمل صالح آنهاست و گروهی دیگر صورت هایی سیاه ، تاریک ، زشت و عبوس دارند که نشانه ی کفر و گناه آنهاست ، چنان که در آیات ۳۸ تا ۴۱ سوره ی عبس می خوانیم :« وُجُوهٌ یَومَئذٍ مُسفَرَۀٌ ضاحِکَةٌ مُستَبشِرهَ، وُجُوهٌ یَومَئذٍ عَلَیها غَبَرۀٌ ، تَرهَقهُا قَتَره» : در آن روز چهره هایی درخشان و نورانیند خندان و مسرورند و چهره هایی تاریک که سیاهی مخصوصی آن را پوشانیده ، از طرفی دیگر با گرفتن مجرمان با موی پیش سر و پاها ، مأموران عذاب این دو را می گیرند و آنها را از زمین برداشته به نهایت ذلت به دوزخ می افکنند و یا کنایه از نهایت ضعف و ناتوانی آنها در چنگال مأموران عذاب الهی است که این گروه را با خواری تمام به دوزخ می برند و چه صحنه ی دردناک و وحشتناکی است آن صحنه؟!
در بند بعدی مناجات ، آن حضرت امان نامه ی خود را مستند به آیه ۳۳ سوره ی مبارکه ی لقمان نموده است آنجا که می فرماید :« خدایا از تو امان می خواهم روزی که پدر به جای فرزند و فرزند به جای پدر عذاب نشود و وعده ی خدا حق است».
آن حضرت با استناد به این می خواهد این تذکر را به دیگر بندگان بدهد که خداوند در روز رستاخیز محکمه و دادگاه عدلی برای رسیدگی به تمام جزئیات اعمال انسان تشکیل می دهد که در آن محکمه هیچ پدری مسئولیت اعمال فرزندش را قبول نمی کند و به جای او نمی نشیند و از او کفایت نمی کند؛ و هیچ فرزندی نیز به جای پدرش محاکمه نمی شود . و هر کس چنان به خود مشغول است و در پیچ و خم اعمال خودش گرفتار که به دیگری نمی پردازد ، حتی پدر و فرزند که نزدیکترین رابطه ها را با هم دارند هیچ کدام به فکر دیگری نیستند و این آیه شبیه آیه ای است که در آغاز سوره ی حج درباره قیامت آمده است که می فرماید :«روزی که مشاهده می کنید مادران شیرده فرزندان شیرخوار خود را فراموش می کنند» .
به هر جهت از عواطف پدری انتظار می رود حداقل در پاره ای از موارد تحمل عذاب فرزند را بکند آن چنان که در دنیا ناملایمات او را به جان می خرد ، ولی در مورد فرزند انتظار می رود ، مقدار بیشتری از ناملایمات پدر را به خاطر حقوق فراوانی که بر او دارد متحمل شود ، در حالی که هیچ یک از این دو در آن روز کمترین مشکلی را از دیگری نمی گشایند و همه گرفتار خویشند و سر در گریبان خود .
قسمت سوم
«خدایا از تو امان می خواهم روزی که عذر خواهی ستمکاران سودی ندارد و لعنت برای آنان است و بدترین خانه ، جای آنهاست»
این بند از مناجات که مستند به آیه ۵۲ سوره مبارکه ی غافر می باشد ؛ آن حضرت از روزی امان می خواهد که عذر خواهی ستمکاران در آن روز دیگر مؤثر نبوده و سودی به حال آنان ندارد . و قبلاً توضیح داده شد که منظور ازستمکار تنها کسی نیست که بر دیگری ستم می کند بلکه به معنای عام آن ، یعنی کسی که نسبت به خدا ، نسبت به خود و نسبت به دیگری ستم می کند و کسی که مرتکب گناه می شود ، ستمکاری است که هم بر خود و هم بر خدای خود ستم کرده است .
از محتوای این آیه چنین برمی آید که در روز رستاخیز همه خلائق جمع شده و گواهان در آن محضر بزرگ ، قیام می کنند و رسوایی در آنجا بدترین رسوایی است . و پیروزی نیز برترین پیروزی است و عذر خواهی گناهکاران در برابر گواهان یعنی فرشتگان مراقب اعمال آدمی ، پیامبران و مؤمنان به جایی نمی رسد و رسوایی در آن محضر بزرگ دامانشان را می گیرد . از سوی دیگر از رحمت خدا به دورند و لعنت ، که همان بُعد معنوی دوری از رحمت خداست ، گریبان گیرشان می شود .
و از سوی سوم، از نظر جسمانی نیز در شکنجه و عذابند، و در بدترین جایگاه در آتش دوزخند . در بند دیگری از این مناجات آمده است : «خداوندا از تو امان می خواهم روزی که هیچ کس قادر به انجام کاری به سود دیگری نیست و همه امور در آن روز از آنِ خداست». این بند از مناجات آن حضرت که برگرفته از آیه ۱۹ سوره مبارکه ی انفطار می باشد ، بیانگر این واقعیت است که ابعاد حوادث هولناک قیامت آن قدر گسترده و عظیم است که با هیچ بیانی قابل توصیف نیست و همان گونه که ما زندانیان عالم خاک از نعمت های بی پایان بهشت به درستی آگاه نیستیم ، از عذاب جهنم ، و به طور کلی از حوادث آن روز بزرگ نیز نمی توانیم آگاه شویم .
البته در این جهان نیز همه کارها به دست قدرت اوست ، و همگان به او نیازمندند ، ولی به هرحال مالکان صوری وجود دارند ، که گاهی افراد سطحی و نا آگاه آنها را از مبدأ قدرت مستقلی می پندارند .
اما در آن روز این مالکیت و حاکمیت صوری و مجازی نیز برچیده می شود و حاکمیت مطلقه خداوند و مالکیت او بر همه چیز از هر زمان آشکارتر می شود و اصولاً در آن روز هرکس به قدری گرفتار خویشتن است که اگر به فرض قدرتی هم داشته باشد ، نمی تواند به امور دیگری بپردازد و یا به فریاد شخص دیگری برسد .
